Podstawowe pojęcia w technologii
Zakres działania przetwórstwa owocowo-warzywnego obejmuje konserwowanie i przerób owoców, warzyw i grzybów na półprzetwory, zwane także półproduktami, i wyroby gotowe (produkty gotowe).
Głównymi czynnikami powodującymi psucie się surowców są drobnoustroje (mikroflora) i enzymy.
Drobnoustroje są to żywe organizmy mikroskopijnej wielkości, bardzo szybko rozmnażające się i bardzo licznie występujące w przyrodzie. Doskonałym podłożem dla ich rozwoju są warzywa, owoce i grzyby. Znajdują w nich wszystkie składniki potrzebne do życia drobnoustrojów.
Enzymy (biokatalizatory, katalizatory organiczne) są to substancje chemiczne złożone zwykle z dwu części: białkowej i niebiałkowej. Ułatwiają one (katalizują) przebieg różnych reakcji w żywym organizmie.
Aby nie dopuścić do psucia się surowców, stosujemy różne zabiegi konserwujące. Konserwowanie jest to zespół różnych zabiegów, których celem jest zabezpieczenie surowców przed zniszczeniem przez likwidację drobnoustrojów i enzymów lub stworzenie takich warunków, w których nie mogłyby one działać.
Surowce mogą być konserwowane w postaci całej, częściowo rozdrobnione lub w wysokim stopniu zmienione, czyli przetworzone.
Przetwarzaniem nazywamy zespół zabiegów technologicznych, po dokonaniu których surowiec zmienia swój dotychczasowy wygląd i posiadane cechy.
Półprzetwory są to w większym lub mniejszym stopniu przerobione surowce, zabezpieczone przed zepsuciem przez zakonserwowanie jedną z metod. Nie są one przeznaczone do bezpośredniej konsumpcji, lecz do dalszego przerobu na wyroby gotowe. Półprzetwory produkowane są w okresie masowego występowania surowców w celu zachowania ich do czasu właściwego przerobu na produkty gotowe. Podstawowe półprzetwory — to moszcze (sok z owoców), przeciery (przetarty miąższ) i pulpy (oczyszczone owoce odpowiednio zakonserwowane).
Wyroby gotowe są to produkty przeznaczone do bezpośredniej konsumpcji bez konieczności dalszego przetwarzania. Podstawowe asortymenty wyrobów gotowych wymienione są w tabeli 1. W zależności od stopnia przetwarzania i sposobu opakowania można je podzielić na przetwory i konserwy.
Przetwory są to wyroby gotowe, których postać nie przypomina surowca wyjściowego. Wśród przetworów wyróżnia się szereg grup, np. wina, galaretki, soki pitne, marmolady. Każda grupa charakteryzuje się wspólnymi cechami organoleptycznymi (poznawalnymi przez zmysły) i dzieli się na rodzaje, np. o niskiej lub wysokiej zawartości cukru, jedno-, dwu- lub wieloowocowe.
Konserwy są to wyroby gotowe, których postać jest zbliżona do surowca wyjściowego. Są one utrwalone w opakowaniach hermetycznie zamykanych, np. słojach lub puszkach. Wyróżnia się różne grupy konserw, np. kompoty, konserwy warzywne, konserwy warzywno-mięsne, marynaty itp. Grupy konserw dzieli się na rodzaje. W przetwórstwie owocowo--warzywnym obowiązują nazwy grupowe i rodzajowe, np. kompoty w zależności od użytych owoców dzieli się na śliwkowe, truskawkowe itp.