Żyto jest uprawiane w ponad 90% jako zboże ozime. Źdźbło ma mocne, długie do 2 m, pokryte sinym, woskowatym nalotem. Kłos czworograniasty, ziarno zielonkawe lub żółte, niekiedy bru­natne. Dolna plewka z ością. Żyto wymaga gleb piaszczysto-gli-niastych, zwartych, jest mrozoodporne, niezbyt dobrze znosi dłu­gotrwałą okrywę śnieżną. Ziarno zawiera 66-f-73% skrobi, 11% białka, 2% tłuszczu, 1,5-^-2% soli mineralnych, ok. 15% wody oraz witaminy Bj, B2, PP i enzymy, szczególnie hydrolazy glikozydo-we i peptydowe. * Ziarno przeznaczone jest do przemiału na mąkę, po skiełkowa­niu służy także do produkcji spirytusu. Duże znaczenie gospodar­cze ma słoma używana w rolnictwie jako ściółka, w ogrodnictwie do wyrobu mat mrozoodpornych oraz jako surowiec przemysłowy do wyrobu papieru. Plony żyta w Polsce zależne są od warunków klimatycznych, rodzaju gleb i staranności uprawy. W 1977 r. wyniosły 20,1 q z ha. Pszenica jest podstawowym zbożem w światowej produkcji zbóż. Uprawiana jest jako ozima i jara, obejmuje 19 odmian, z któ- rych najbardziej typowa jest 1 pszenica zwyczajna. Wymaga ona gleb lessowych, rędzin, bo­rowin lub czarnoziemu, dostate­cznie wilgotnych, nie zachwasz­czonych, zasadowych. Kłosy mogą być ościste lub bezostne, ziarno dość grube, kanciaste, jasnożółte lub czerwonawe. Ziarna z odmian ozimych są raczej mączyste, z jarych — prze­ważnie szkliste. Ziarno pszenicy służy do wyrobu płatków, kasz i mąki, z której z kolei uzyskuje się pieczywo, makarony, potrawy mączne i krochmal. Przeciętny plon w 1977 r. wynosił 29,0 q z 1 ha. Oznaczanie mączystości i szklistości ziarna przeprowadza się przez ob­serwację przekroju poprzecznego ziarn na farinotomie (rys. 39). Farinotom jest to przyrząd zaopatrzony w czarne płytki z otworkami na 50 ziaren oraz nóż przecinający ziarna w poprzek. Na górnej płytce wyraźnie odbijają się ziarna mączyste, łatwe do policzenia. Jęczmień może być jary lub ozimy. Źdźbło ma słabe i de­likatne. Kłos dwu-, cztero- lub sześciorzędny. Ziarno jasne, grube, mączyste o dużej zawartości skrobi (piwowarskie) lub twar­de, szkliste o dużej ilości białka (kaszowate i gorzelniane). W skład ziarna wchodzi przeciętnie 68-r-70% skrobi, 9-f-20% białka, 2,5% tłuszczu, 2,5H-3% soli mineralnych, ok. 15% wody. Jęczmień ma niezbyt duże wymagania glebowe, małą wrażli­wość na suszę, stosunkowo krótki okres wegetacji, jest bardzo plenny, wrażliwy na temperaturę poniżej — 17°C bez okrywy śnieżnej. Służy do produkcji kaszy, mąki, używany jest na słód (ziarno wykiełkowane) w przerhyśle gorzelniczym i piwowarskim. Przeciętny plon jęczmienia jarego wynosi 17,l-r-35q z 1 ha, ozi­mego 25-f-40 q z 1 ha (w 1977 r. — 27,6 q z 1 ha). Owies jest rośliną jarą o małych wymaganiach glebowych i kli­matycznych, potrzebuje stosunkowo dużo wilgoci. Wiecha owsa jest chorągiewkowata, rozpierzchła i zwisła. Ziarno jest po­kryte białą lub żółtawą plewą. Zawiera 50% skrobi, 9-r-19% białka, 4-f-7% tłuszczu, 14% wody, ponadto sole mineralne i witaminy. Owsa używamy do produkcji odżywczych i lekko strawnych kasz, mąki/ płatków, kakao owsianego, ponadto zarówno ziarno, jak i słoma jest wartościową paszą. Plon przeciętny w 1977 r. — 23,4 q z 1 ha, w górach ok. 22 q z 1 ha. Proso jest rośliną jarą, do 1,5 m wysoką, o grubym owłosionym źdźble i rozpierzchłej wiesze. Wymaga gleb próchnicznych, dużo ciepła, wrażliwy jest na chwasty. Ziarno pokryte białą lub czerwoną plewą zawiera 69% wę­glowodanów, 14% białka, 3% tłuszczu, 14% wody. Prosa używamy do wyrobu kaszy jaglanej, a zastępczo może być stosowane w przemyśle browarniczym. Plewy i słoma stano­wią dobrą paszę. Gryka jest rośliną rdestową, jednoroczną o łodydze rozga­łęzionej, wysokiej do 60 cm, zabarwionej na czerwono. Ziarno gryki jest trójgraniaste, bogate w skrobię, zawiera 12% białka i 2,6% tłuszczu, ponadto wodę, węglowodany, błonnik i sole mineralne. Gryka ma małe wymagania glebowe, krótki okres wegetacji. Dostarcza różnych kasz o dobrych właściwościach smakowych i odżywczych. Zbiory wynoszą przeciętnie 10 q z 1 ha. Kukurydza jest rośliną jednoroczną o wysokości dochodzącej do 2 m i grubej łodydze. Ziarna znajdują się w kwiato­stanie o kształcie kolby. Ziarno zawiera: 62-f-83% skrobi, 6,9-r--r-14,8% białka, 4-r-6% tłuszczu. Odmiany cukrowe kukurydzy mają ponadto do 5% cukru, związki azotowe oraz witaminy A . w postaci karotenu, Bi, B2 i C. Kukurydza ma dość wszechstronne zastosowanie, a więc można ziarno przerabiać na mąkę, kaszę, krochmal, płatki, syrop i spiry­tus. Z zarodków wytłaczać można olej jadalny. Łodygi są dobrym surowcem do produkcji papieru, płyt izolacyjnych, spirytusu bu-tylowego. Liście okrywowe kukurydzy stanowią surowiec tapicer-ski. Roślina ta nie jest jednak w Polsce rozpowszechniona i nale­życie wykorzystana prawdopodobnie ze względów smakowych oraz mniejszej trwałości w stosunku do innych zbóż, gdyż znaczna za­wartość tłuszczu powoduje szybkie jełczenie przetworów. Przecięt­ny plon wynosi 28,6 q z 1 ha. Ryż jest jednoroczną rośliną krzewiastą, dość rozgałęzioną, o wysokości do 1,5 m, kwiatostanie w kształcie wiechy. Ryż wymaga ciepłego klimatu i bardzo wilgotnej gleby, często sztucz­nie nawadnianej, daje 2-r-3 zbiory rocznie. Ziarna ryżu łącznie z plewą zawierają: 72—1-80% skrobi,. 6,7-7-11% białka, 0,7% tłuszczu, witaminę Bj. Po złuszczeniu ziarno nie zawiera białka i witaminy. Ryż przerabiamy na kaszę, mąkę, krochmal, puder kosmetycz­nv, spirytus, piwo, ponadto w handlu znajduje się ryż preparo­wany. Ze słomy ryżowej wyrabia się najlepsze gatunki bibułki pa­pierosowej, kapelusze, koszyczki, maty, szczotki, miotełki. W Polsce nie uprawia się ryżu ze względów klimatycznych. Sprowadza się go w ziarnach nie łuszczonych, łatwiejszych do transportu. Łuszczenie polegające na zdjęciu plewki przeprowa- dza się w łuszczarni w Gdyni, a następnie wypolerowane ziarno dostarczane jest do handlu lub dalszego przerobu. Ziarno ryżu w dobrych warunkach magazynowych może być przechowywane do 3 lat.