Oprócz mydeł znane są związki chemiczne, które również ob­niżają napięcie powierzchniowe wody, są więc środkami powierz­chniowo czynnymi. Środki te nazwano detergentami. Detergenty gromadzą się na powierzchni wody w ilości 500-^-1000 razy więk­szej niż w głębi. Powoduje to, że roztwory detergentów dają znacznie więcej piany niż mydła, łatwiej usuwają brud z tkanin i naskórka, przy czym nie działają ujemnie na włókna, nie roz­puszczają ich, nie powodują filcowania, żółknięcia, nie tworzą osa­dów w kąpieli piorącej. Te zalety spowodowały szybki wzrost pro­dukcji tych środków piorących i myjących. O ile światowa pro­dukcja mydlanych środków piorących wzrosła w latach 1957^-1963 0 2,8%, to produkcja detergentów wzrosła o 72%. Masowe używanie detergentów stwarza poważne niebezpieczeństwo dla życia biologicznego wód, a w konsekwencji 1 dla człowieka. Detergenty dostające się do ścieków nie ulegają łatwemu rozpadowi, a niektóre z nich w ogóle się nie rozkładają uniemożliwiając w ten sposób samooczyszczanie się wód, co grozi wyniszczeniem flory i fauny oraz ogranicza rezerwuary wody pitnej. Silne pienienie się detergentów i trwałość piany powodują niekiedy awarie systemu kanalizacyjnego. Wszystko to spowodo- wało, że w niektórych krajach, gdzie zużycie detergentów jest szczególnie wysokie, wprowadzono administracyjne zakazy pro- dukcji niektórych z nich lub ustalono górną granicę wielkości pro- dukcji, Alkilosiarczany o ogólnym wzorze ROS02ONa otrzy­muje się przez działanie kwasem siarkowym na alkohole tłuszczo­we i zobojętnianie wodorotlenkiem sodowym. Charakteryzują się one doskonałymi właściwościami piorącymi nawet w wodzie zim­nej i twardej, nadają tkaninom miękkość i lśniący połysk, zali­czane są do najcenniejszych detergentów. Alkilosulfoniany o ogólnym wzorze RS02ONa otrzy­muje się przez sulfonowanie stężonym kwasem siarkowym desty­latów olejów mineralnych, np. oleju wazelinowego, i zobojętnienie ich zasadą. Tego rodzaju detergenty dobrze rozpuszczają się w wo­dzie, najlepsze właściwości piorące wykazują jednak w wodzie miękkiej. Bielizna prana tym detergentem szarzeje, dlatego nada­je się on do prania tylko odzieży ciemnej. Ze względu na taniość produkcji używa się go także do flotacji rud. Alkiloarylosulfoniany o ogólnym wzorze RArS02 ONa są mieszaninami sodowymi soli kwasów sulfonowych z do­datkiem fosforanów, metakrzemianów, siarczanu sodowego — pod-noszych zdolności piorące, z dodatkiem soli sodowej karboksymc-tylocelulozy znanej pod nazwą glikocelu, zapobiegającej ponow­nemu osadzaniu się brudu. Tego rodzaju detergenty stanowią ok. 50% wszystkich produkowanych syntetycznych środków piorących. Cechuje je duża pienistość, bielizna uzyskuje lśniący wygląd, nie szarzeje. Ważną zaletą alkiloarylosulfonianów jest stosunkowo nie­duża „twardość", tzn. po dłuższym czasie ulegają rozpadowi, nie zanieczyszczając na stałe wód. Do tych detergentów należą pro­dukowane w Polsce: Kokosal, płyn FF, Autopianol, Ixi-65 w pły­nie, proszku, paście i w postaci mydła, proszek Bis, Stiltest — pasta do prania i inne. Oddzielną grupę środków do prania stanowią proszki detergen­towe połączone z enzymami, zwane enzymatycznymi. Produkcja proszków enzymatycznych szybko wzrasta i w niektórych krajach stanowi ok. 50% wszystkich środków piorących. W Polsce rozpo­częto produkcję proszków enzymatycznych na skalę przemysłową w 1969 r. we Wrocławskiej i Raciborskiej Fabryce Mydła. W uży­ciu jest proszek enzymatyczny E w opakowaniu kartonowym 0,6 kg. Proszek enz ym a t y- tyczny E (rys. 96) otrzymuje się przez połączenie detergen­tu z enzymem proteolitycznym typu bakteryjnego. Enzym ten katalizuje hydrolizę wiązań pep- tydowych w białkach. Ponieważ w skład brudu, oprócz innych składników, wchodzą także białka, enzym ten powoduje ich częściowy rozpad, ułatwia deter­gentom dotarcie do cząstek bru­du i umożliwia łatwe przenika­nie ich do roztworu piorącego nawet bez udziału tzw. prania mechanicznego. Temperatura roztworu piorącego nie może przekraczać 60°C. W tempera­turze ponad 60°C enzym ten przestaje działać. Proszki enzymatyczne po­wodują podrażnienie dróg od­dechowych, o czym należy pamiętać przy sporządzaniu roztworu piorącego. Proszek E należy przechowywać w suchym miejscu (ZN-68/MPCh/SP-54). Odbiór jakościowy środków piorących polega na sprawdzeniu: — pienistości, — jednolitości barwy powierzchni i przekroju mydła (rdzawe plamy świadczą o jełczeniu, a białe plamy o wyługowaniu się sody żrącej na skutek wilgoci), — zapachu mydła, warstwowości, spękań, kruchości, lepkości (lepkość świad­czy o zbyt dużej ilości kalafonii), opakowania i oznakowania (PN-66/C-04810, PN-55/C-04204, ZN-65/MPCh/SP-208/1965, ZN-65/MPCh/SP-221/1966, ZN-72/ /MPCh/SP-73). O pienistości mydła decydują kwasy tłuszczowe. Ze sposobem badania mydła na zawartość kwasów tłuszczowych zapoznaliście się na s. 58. Środki piorące należy przechowywać w pomieszczeniach su-cych o temperaturze niskiej, ok. 5-f-8°C. W temperaturach ujem­nych środki piorące tracą pierwotną wartość użytkową.