Przez jakość towaru rozumiemy zespół cech określających sto­pień jego wartości użytkowej. Każdy towar odznacza się wieloma charakterystycznymi wła­ściwościami, które składają się na jego jakość. Właściwościami określającymi jakość jabłka są: smak, barwa, wielkość, brak uszko­dzeń, zawartość witamin, enzymów. Właściwościami określającymi jakość widelca są: staranność wykończenia, rozmiar, ciężar, nie-uleganie korozji, sprężystość, funkcjonalność i estetyka kształtu, zgodność formy ze współczesną modą, trwałość. Właściwościami określającymi jakość jaj są: świeżość, wielkość, kształt, barwa, cię­żar, czystość. Właściwościami określającymi jakość rudy metalu — procentowa zawartość czystego metalu i rodzaj zanieczyszczeń. Właściwością określającą jakość gazu opałowego jest jego kalo-ryczność itp. Powyższe przykłady świadczą, że podstawami jakości towarów są: budowa i cechy fizyczne, skład chemiczny i właściwości chemiczne, funkcjonalność kształtu, estetyka i zgodność z modą, trwałość, nieszkodliwość dla zdrowia, cechy biologiczne, — zdolność zaspokajania w określonym stopniu odpowiedniej potrzeby. Zdolność zaspokajania potrzeby, czyli użyteczność towaru, uwa­żamy za podstawowy miernik jakości. Jeśli towar zaspokaja daną potrzebę w stopniu całkowitym, jakość tego towaru określamy ja-do dobrą. Jeśli towar zaspokaja potrzebę tylko w pewnym stopniu, jakość towaru uznajemy za niepełną. Towary nie zaspokajające potrzeby nazywamy brakami. Pojęcia takie, jak potrzeba i stopień jej zaspokojenia, są poję­ciami względnymi i ocena jakości towaru na tej podstawie nie by­łaby oceną obiektywną, bezsporną. Inaczej mógłby tłumaczyć po­jęcie potrzeby i stopnia jej zaspokojenia przez dany towar pro­ducent, a inaczej użytkownik tego towaru. Trudno na tej podsta­wie byłoby określać inne cechy towaru, np. trwałość. Odbiorca towaru ze względów ekonomicznych jest zainteresowany jak naj­większą jego trwałością, natomiast interesy producenta mogą być zupełnie inne, sprzeczne z interesami konsumenta. Muszą zatem istnieć obiektywne kryteria oceny jakości towaru. Kryteriami tymi są normy, umowy i inne dokumenty ustanowione przez PKNMiJ. Ocenę jakości towaru ułatwiają atesty, certyfika­ty, znaki towarowe, znaki kontroli jakości, państwowe znaki ja­kości oraz znaki bezpieczeństwa. Normy, zwłaszcza normy przedmiotowe i czynnościowe, okre­ślają dokładnie jakość towaru oraz sposób sprawdzania stawianych wymagań. Na przykład norma WE — 63 nr 15, omawiając wyma­gania jakościowe jaj w klasie A, stanowi, że skorupa powinna mieć kształt normalny, musi być czysta i nie myta, bez obcych zapa­chów, komora powietrzna nie może być głębsza niż 6 mm, białko powinno być przejrzyste i gęste, żółtko — kuliste, widoczne w za­rysie, słabo ruchliwe, tarczka zarodkowa — niewidoczna, obce cia­ła niedopuszczalne. Norma ta określa także metody badania ja­kości. Zapach jaj należy sprawdzić natychmiast po otwarciu opakowania, czystość sprawdzać tylko w świetle dziennym, jaja podejrzane o zepsucie sprawdzić w świetle lampy ultrafioletowej; wygląd wewnętrzny jaj badać za pomocą lampy do prześwietlania lub po wybiciu, albo po ugotowaniu. Ocena jakości dokonana na podstawie normy jest oceną obiek­tywną, dokonaną na podstawie dokumentu uznanego zarówno przez producenta, jak i przez konsumenta. Wyniki badania dadzą się odtworzyć, powtórzyć. Norma stoi na straży interesów zain­teresowanych stron, czyli dostawcy i odbiorcy. Aby sprawdzić zatem jakość towaru, należy ocenić jego zgod­ność z normą, stosując równocześnie przewidziane normą metody badań jakości. Nie zawsze jednak dysponujemy normą jako świadectwem, na podstawie którego stwierdzamy zgodność rzeczywistej jakości to­warów z wymaganiami postulowanymi przez normę. Produkujemy niekiedy towary, dla których normy nie opracowano ze względu na specyficzne cechy towaru, jego sezonowość, ze względu na na­głe zapotrzebowanie na nowy artykuł, ze względu na małą partię produkowanego towaru itp. Towary te producent dostarcza od­biorcy na podstawie kontraktu handlowego, czyli umowy. W kon­trakcie tym omawia się m.in. dokładne cechy towaru i wymagania jakościowe. Umowa handlowa zawarta pomiędzy dostawcą a od­biorcą staje się dokumentem, na podstawie którego porównuje się jakość dostarczanych towarów z wymaganiami przewidzianymi umową. Zdarza się, że producent dostarcza towar wykonany według uzgodnionego z odbiorcą wzoru. Uzgodniony wzór staje się świa­dectwem zgodności dostarczonych towarów z wymaganiami od­biorcy. Okres jakości towarów polegać będzie na porównywaniu dostarczonych towarów z próbką wzorcową, którą posiada odbior­ca i dostawca. W czasie tej oceny zwracamy szczególną uwagę na zgodność poszczególnych cech, składających się na jakość dostar­czonych towarów, z cechami próbki wzorcowej. Katalog wyrobów jest to zbiór graficzno-opisowy towarów pro­dukowanych przez dane przedsiębiorstwo. W katalogu znajdujemy podstawowe dane o towarze oraz rysunki i zdjęcia informujące o nazwie i dokładnym przeznaczeniu artykułu, o fasonie, sposobie dekoracji, pojemności i inne. Każdy z produktów umieszczonych w katalogu posiada numer, na który powołuje się odbiorca zama­wiając towar i oceniając jego jakość przy odbiorze. Prospekty są to również opracowania graficzno-opisowe, doty­czące towarów pojedynczych lub kompletów produkowanych, albo których produkcja może być podjęta. Prospekty są również po­mocne w ocenie jakości towarów. Przy dostawie niektórych artykułów odbiorcy wymagają od dostawcy atestowania towaru. Atest jest to zbiór informacji o to­warze, uzyskanych w wyniku specjalistycznych badań wyrobu. Badania te przeprowadzają na zlecenie producenta instytuty nau­kowe, laboratoria branżowe, laboratoria zakładowe, zakłady do spraw jakości towarów. Celem tych badań nie jest stwierdzenie zgo­dności cech danego towaru z normą lub umową dostawcy, lecz scha­rakteryzowanie najważniejszych parametrów badanego towaru. Istnieje wiele towarów, których atestowanie zgodnie z obo­wiązującymi przepisami jest konieczne. Dotyczy to zwłaszcza'wy­robów, których zła jakość zagraża bezpieczeństwu i zdrowiu czło­wieka, towarów dotychczas nie znanych, towarów ubiegających się o znak jakości, towarów ze znakiem jakości, towarów z produkcji modelowej. Jeśli np. producent wprowadza na rynek nową konser­wę, wówczas zobowiązany jest do atestowania towaru, przy czym w atestach niektórych towarów żywnościowych wymaga się do­datkowo opinii lekarza. Atest dotyczący np. produktu elektrotech­nicznego zawiera wyniki badań na zabezpieczenie izolacją przed porażeniem prądem, na przepływ prądu na obudowę, na wytrzy­małość urządzenia na najwyższe napięcie i natężenie. Atest jest dokumentem ułatwiającym określenie jakości towaru. Określenie jakości towaru ułatwia również certyfikat (rys. 2). Certyfikat jest dokumentem potwierdzającym pochodzenie towa- ru. Wskazanie na źródło pochodzenia, zwłaszcza na firmy znano z wysokiej jakości produkcji, wzbudza zaufanie do jakości dostar- czonego towaru. Znaki towarowe i fabryczne służą do oznaczania towarów w ce­lu odróżnienia ich od podobnych produktów, wykonywanych przez inne przedsiębiorstwo. Znak towarowy lub fabryczny jest graficz-no-literowym symbolem przedsiębiorstwa produkcyjnego lub han­dlowego. Umieszczamy go na towarach lub opakowaniu najczęściej w sposób trwały przez wytłoczenie, malowanie lub umieszczenie tabliczki ze znakiem. Znak towarowy i fabryczny ułatwia konsu­mentom nabycie towaru przez nich poszukiwanego, pobudza przed­siębiorstwo do ustawicznej troski o jakość produkowanych przez siebie towarów. Znak towarowy jest dodatkową pomocą w ocenie jakości (rys. 3). Znaki kontroli jakości KJ są dowodami wystawionymi przez producenta, stwierdzającymi, że jakość towarów, na których wid­nieją znaki KJ, jest zgodna z wymaganiami stawianymi przez nor­mę lub inne dokumenty. Znaki KJ są jednolite pod względem gra­ficznym dla wszystkich towarów. Każdy znak składa się z koliste­go konturu, inicjałów KJ, numeru kontrolera jakości i niekiedy numeru ewidencyjnego zakładu (rys. 4). Numery kontrolerów ja­kości zaczynają się od 2. Numer 0 zastrzeżony jest dla dyrektora przedsiębiorstwa, numer 1 dla kierownika działu kontroli jakości; tymi numerami KJ znakowane są wyroby zakwestionowane przez kontrolerów jakości, a wprowadzone do obrotu na osobistą odpo­wiedzialność kierownictwa przedsiębiorstwa. Obok znaku kontroli jakości umieszcza się na towarach określenie gatunku (gat. I, II, III) lub stosuje różnobarwne stemple. Znak KJ niebieski oznacza gatunek pierwszy, zielony — gatunek drugi, czerwony — gatunek trzeci. Oprócz umieszczenia znaków kontrolnych KJ wydawane są świadectwa KJ, zwłaszcza dla towarów sypkich i sprzedawanych bez opakowania. Świadectwo KJ zawiera dane charakterystyczne dla danego towaru, a w szczególności: nazwę towaru, symbol, ga­tunek, numer partii produkcyjnej, wielkość partii, daty produkcji i wysyłki towaru. Państwowe znaki jakości przyznaje się krajowym i importowa­nym wyrobom, podlegającym obowiązkowej lub dobrowolnej kwa­lifikacji jakości. Obowiązkowej kwalifikacji jakości podlegają: — wyroby, które ze względu na niewłaściwą jakość mogą za­grażać życiu, zdrowiu, mieniu użytkowników lub środowisku na­turalnemu, — wyroby o ważnym społeczno-ekonomicznym znaczeniu dla gospodarki narodowej, wyroby, których poziom jakości musi odpowiadać wymaga­niom handlu zagranicznego, wyroby importowane, w zakresie bezpieczeństwa ich użyt­kowania. Obowiązkowej kwalifikacji jakości nie podlegają wyroby pro­dukowane na cele obronności kraju, płody rolne, surowce mineral­ne i wyroby rzemiosła artystycznego. Szczegółowy wykaz wyrobów podlegających obowiązkowej kwalifikacji jakości ustala PKNMiJ. Producenci wyrobów nie objętych wykazem PKNMiJ mogą ubiegać się o znaki jakości w trybie dobrowolnego zgłoszenia wy­robów do właściwej jednostki kwalifikacyjnej. Kwalifikacji jakości podlegają wyroby produkowane seryjnie, a w uzasadnionych wypadkach również wyroby jednostkowe po­wtarzalne. Do oznaczania wyrobów objętych kwalifikacją jakości stosuje się znaki jakości Q i 1 (rys. 5). Znakiem jakości Q mogą być ozna­czane wyroby, które w pełni odpowiadają wymaganiom użytkow­ników, szczególnie w zakresie cech technicznych, walorów wzor­nictwa i nowoczesności rozwiązań na najwyższym poziomie świa- towym, produkowane przy społecznie uzasadnionych kosztach wy­twarzania. Znakiem jakości 1 mogą być oznaczane wyroby, które są na poziomie wyrobów wytwarzanych przez przodujących pro­ducentów zagranicznych oraz spełniają wymagania użytkowników w zakresie nowoczesnych rozwiązań technicznych i estetyki wy­konania. Przykłady znaków jakości stosowanych za granicą przedstawio­no na rys. 6. Wyroby, których niewłaściwa jakość może zagrażać życiu lub zdrowiu człowieka, bądź stanowi zagrożenie dla jego mienia i śro­dowiska naturalnego, są oznaczane znakami bezpieczeństwa. Wy­roby elektroniczne np. są oznaczane znakiem KWE, sprzęt gazow­niczy — znakiem GAZ (rys. 7). Państwowe znaki jakości oraz znaki bezpieczeństwa przyznają zespoły kwalifikacyjne powołane przez PKNMiJ. Przy zespołach kwalifikacyjnych działają opiniodawcze komisje ekspertów, powo­łane w porozumieniu z PKNMiJ przez ministra nadzorującego producenta danego wyrobu. W skład komisji ekspertów wchodzą przedstawiciele wyższych uczelni, instytutów naukowo-badaw­czych, organizacji społecznych, producentów, głównych odbiorców i przedstawiciela PKNMiJ. Producenci wyro- bów objętych obowiąz- kową kwalifikacją jako- ści są obowiązani zgła- szać wyroby do zespołu kwalifikacyjnego w u- stalonych terminach. Jeśli zgłoszone wyroby odpowiadają wymaga- niom, zespół kwalifika- cyjny wydaje produ- centowi świadectwo ja- kości potwierdzające przyznanie określonego znaku jakości lub znaku bezpieczeństwa. Świa- dectwo jakości jest wy- dawane na okres nie dłuższy, niż 4 lata. Wy- roby oznaczone znaka- mi jakości lub bezpie- czeństwa podlegają o- kresowej kontroli PKNMiJ i zespołów kwalifikacyjnych. Jeżeli wyroby nie odpowiada­ją stawianym im wy­maganiom, zespół kwa­lifikujący występuje do ministra nadzorującego producenta z wnioskiem o wstrzymanie produkcji lub wydaje polecenie usunięcia wad i ponowne przed­stawienie wyrobu do oceny. Minister może w uzasadnionych społecznie i gospodarczo wa­runkach podjąć decyzją kontynuowania produkcji danego wyrobu na okres dłuższy, niż jeden rok, jeśli zgodę na to wyrazi PKNMiJ oraz minister nadzorujący głównego odbiorcę tego wyrobu. Wyroby nie podlegające obowiązkowej kwalifikacji jakości po­winny być wytwarzane zgodnie z obowiązującymi normami państ- wowymi lub innymi szczególnymi przepisami. Wyroby te powinny być zaopatrzone w informację o ich zgodności z daną normą lub innym dokumentem. Z pojęciem jakości wiążą się pojęcia standard i standaryzacja. Standard określa stan jakościowy produktu zgodny z wymagania­mi odbiorcy. Standaryzacja zaś jest to część procesu technologicz­nego kształtującego produkcję w kierunku ujednolicenia jakości gotowych wyrobów i maksymalnego zbliżenia tej jakości do wy­magań odbiorcy. Celem standaryzacji zatem jest ujednolicenie ja­kości towarów i podnoszenie jej na coraz wyższy poziom. Towar o wyższym standardzie — to towar o wyższej jakości. W Polsce towary odpowiadające standardowi światowemu zali­czamy do tzw. grupy A. Towary nie odpowiadające standardowi światowemu zaliczamy do grupy B.