Do owoców ziarnkowych zaliczamy przede wszytkim jabłka i gruszki. Rys. 42. Owoce ziarnkowe: a) jabłko — odmiana Jonathan, b) gruszka — odmiana Klapsa Jabłka (rys. Ala) są owocem drzew jabłoni z rodziny różo­watych. Zbioru owoców dokonuje się w okresie dojrzałości zbior­czej, która najczęściej nie pokrywa się z dojrzałością spożywczą. Według pory dojrzewania spożywczego jabłka dzielimy na letnie, TABELA 18 Gruszki Gruszki (rys. 42b) są owocem rzekomym, powstałym z za­lążni i dna kwiatowego. Do konsumpcji używane są odmiany szla­chetniejsze. Owoc gruszy jest stosowany do bezpośredniego spo­życia i na przetwory. Odmiany, zależnie od pory dojrzewania, dzie­limy na letnie, jesienne i zimowe (tab. 18). Wiśnie Gruszki są na ogół owocem delikatniejszym od jabłek, o krót­szym okresie przechowywania. • Najważniejszymi owocami pestkowymi są: czereśnie, wiśnie, śliwki, brzoskwinie, morele, migdały i mango. Owoce czereśni stanowią-w przeważającej części produkt bezpośredniego spożycia, niektóre tylko odmiany mogą być prze­rabiane na kompoty. Owoce są kuliste, żółte z rumieńcem lub ciemnowiśniowe. Owoce czereśni do przechowywania się nie na­dają (tab. 19). Czereśnie Owoc wiśni służy do bezpośredniego spożycia, lecz także jest cennym surowcem przerobowym na soki, mrożonki, syropy, dżemy, wina i kompoty, Drzewa wiśni są dostatecznie odporne na mrozy, owocują później niż czereśnie. Do przechowywania nie na­dają się. Powszechnie znane odmiany wiśni podano w tab. 20. Śliwki zależnie od odmiany mają różną wielkość,* kolor przeważnie ciemnofioletowy, rzadziej purpurowy lub żółty, skórka z woskowym nalotem. Pestka może odstawać lub nie odstawać od miąższu. Owoce służą do spożycia na surowo, na przetwory, jak susze, dżemy, powidła, nalewki, soki, wina, a nawet mają właści­wości lecznicze. Najważniejsze odmiany przedstawiono w tab. 21. Owoce w stanie świeżym nie mogą być przechowywane. Brzoskwinie otrzymujemy z niewielkiego drzewka rosną­cego w krajach Europy Południowej. Owoc jest duży, kulisty, z głęboką, jednostronną bruzdą. Skórka omszona, żółtozielona z rumieńcem. Miąższ białozielonkawy, przy pestce czerwony, bar­dzo soczysty, aromatyczny, o doskonałym smaku. Owoce brzo­skwiń mają dużą wartość odżywczą i zdrowotną, zawierają sub­stancje krwiotwórcze. Do bardziej znanych odmian należy: Amsden, Triumf, Kron-selka Wczesna, Minionka. Owoce, głównie importowane z Rumunii i Bułgarii, ukazują się w handlu od połowy lipca do sierpnia. Brzoskwinie — to owoce delikatne, trudne do transportu, na­dają się tylko do bardzo krótkiego przechowywania (najwyżej do 12 dni). Nasiona (jądra) pestek używane są jako namiastka gorz­kich migdałów. Morele otrzymywane są z drzewa lub krzewu wymaga ją- cego dużego nasłonecznienia i suchego klimatu. Owoc moreli jest kulisty lub owalny, skórka żółtopomarańczowa, miąższ żółty. Uży­wany jest do spożycia na surowo, na susze i przetwory. Do ważniejszych odmian należą: Węgierska Wczesna, Zalesz-czycka, Cukrowa Holuba, Moorpark, Luizeta. Owoce, importowa­ne głównie z Rumunii, występują w handlu w sierpniu, są bar­dziej wrażliwe na transport od brzoskwiń. Migdał jest pestkowcem z twardą, niejadalną, owłosioną owocnią. Jadalne nasiona, o charakterystycznym smaku, zawierają 40% tłuszczu i 20% białka. Nasiona i olejek migdałowy z nich otrzymywane są używane w cukiernictwie i w przemyśle kosme­tycznym. Migdały występują w dwóch odmianach o słodkich i gorzkich nasionach. Mango — to owoce podobne do dużej brzoskwini o twardej skórce i bardzo soczystym miąższu — lekki zapach żywiczny. Do owoców jagodowych zaliczamy: winogrona, porzeczki, agrest, borówki, żurawiny, maliny, jeżyny, truskawki, poziomki, dziką różę, głogowce, jarzębinę, tarninę itp. Winogrona są owocem krzewu pnącego zwanego winoro­ślą. Owoce są'kulistymi lub owalnymi jagodami barwy zielonej albo niebieskofioletowej. Winorośl jest rośliną wymagającą ciepłe­go i suchego klimatu oraz dużego nasłonecznienia, nie ma-nato­miast specjalnych wymagań glebowych. Odmiany wcześniejsze dojrzewają w sierpniu, a późne nawet w październiku. Prawie 80% światowych zbiorów przeznacza się na wyrób win, reszta spożywana jest w postaci świeżej i jako susz rodzynki. W handlu naszym spotykamy najczęściej winogrona bułgarskie, rumuńskie i węgierskie. Owoce zależnie od stopnia dojrzałości mogą być przechowywane w temperaturze 0-f-5°C od 1 do 4 mie­sięcy. Owoce porzeczki są jagodami czerwonymi, rzadziej biały­mi. Mają one głównie znaczenie przetwórcze na soki, wina, gala­retki. Ponadto uprawiana jest porzeczka czarna, której owoce po­siadają większe wartości dietetyczne wskutek znacznej zawartości cukrów i witamin. Owoce te nadają się głównie na przetwory. Nie nadają się do przechowywania, są wrażliwe na działanie promieni słonecznych i na transport. Agrest jest jagodą okrągławą, barwy zielonej, żółtej lub czerwonej, owłosiony. Agrest ma dużą wartość dietetyczną i sma­kową oraz przydatność przetwórczą na kompoty, dżemy, galaretki, wina. Owoce niedojrzałe są odporne na transport i mogą być prze­chowywane do 3 tygodni; owoce dojrzałe są wrażliwe na transport i nie mogą być przechowywane dłużej niż 2-^3 dni. Nazwą borówka obejmuje się trzy odmiany jadalne jagód: borówkę bagienną, tzw. łochynię, o sinoczarnych owocach, kwaskowych, używaną na przetwory, głównie dżemy; borówkę brusznicę, albo czerwoną, o czerwonych jagodach, bogatą w kwasy organiczne, sole mineralne, garbniki, witaminy, żelazo, używaną na przetwory; borówkę czarną, zwaną czernicą lub czarną jagodą, o owocu czarnym z silnym nalotem woskowym, cenny produkt spożywczy zarówno w stanie surowym, jak i w przetworach, suszona — sto­sowana jako środek leczniczy. Borówka brusznica i borówka czarna są artykułami eksporto­wymi. Żurawiny są owocem jagodowym krzewu pełzającego ros­nącego głównie na torfowiskach. Owoce — czerwone jagody — zawierają dużą ilość witaminy C oraz kwas benzoesowy. Owoce dojrzewają we wrześniu i w stanie zdatnym do spożycia mogą przetrwać na krzewie do kwietnia. Smak owoców jest bardzo kwaśny. Stosowane są do wyrobu soków, syropów, galaretek, ki­sieli itp. Owoce zbierane po przemrożeniu zawierają więcej cukrów i uważane są za lepsze jakościowo. Owoce malin, zaliczane niekiedy do jagodowych, są jago­dami rzekomymi, złożonymi z wielu drobnych, okrągłych pestkow­ców, osadzonych na wypukłym dnie kwiatowym. Owoce są czer­wone, lekko jakby owłosione. Owoc maliny jest bardzo soczysty, zawiera niezbyt dużo cukrów. Owoce maliny są bardzo delikatne, nie nadają się do przechowywania, mają głównie znaczenie prze­twórcze na konfitury, soki i nalewki. Budowa owocu jeżyny podobna jest do budowy owocu ma­liny. Jest to wielopestkowiec złożony o barwie czarnej z sinym nalotem. Owoce jeżyn są bogate w witaminę C, służą głównie do celów przerobowych na soki, dżemy, marmolady. Owoc truskawki jest jagodą pozorną, wielokrotną, złożo­ną z drobnych, twardych owoców tkwiących w zgrubiałym mię­sistym dnie kwiatowym. Wyróżniają się one dobrym smakiem, aro­matem i mają duże znaczenie spożywcze i przetwórcze. Kształt owoców może być owalny, stożkowy, kulisty, sercowa-ty (rys. 43). Barwa miąższu białoróżowa, pomarańczowa, czerwona, wiśniowa, bordo, smak soczysty lub mączysty. Owoce dojrzewają od połowy czerwca do połowy lipca, są nietrwałe (można je prze­chowywać najwyżej 2—3 dni). W handlu dzielimy truskawki zależnie od barwy na murzynki i czerwone o intensywnym zabarwieniu, średniej wielkości z prze­znaczeniem głównie na przetwory, oraz na łososiowe i ananasowe o barwie jasnej z przeznaczeniem do bezpośredniej konsumpcji. Owoce w wyborze extra i I są przedmiotem eksportu. Poziomka ma owoc pozorny, czerwony, mięsisty, wytwo­rzony z wypukłego dna kwiatowego, na którym umieszczone są drobne orzeszki — właściwe owoce. Owoce poziomki są smaczne, aromatyczne, mają dużą wartość dietetyczną ze względu na wyso­ką zawartość witamin: A, Bh B2, C, soli mineralnych, zwłaszcza żelaza, i cukrów. Używane są w stanie surowym i na przetwory. Owoce leśne odznaczają się silniejszym aromatem i większą zawar­tością cukrów. Róża dzika, tzw. szypszyna, są to czerwonokoralowe owoce o średnicy ok. 10 mm; zawierają znaczne ilości mitaminy C i A oraz związki glikozydowe o działaniu uspokajającym, stanowią cenny surowiec przerobowy i leczniczy. Od 1950 r. prowadzone są plantacje róż owocodajnych o znaczeniu przemysłowym. G ł o g o w c e zawierają wiele składników mineralnych, wita­minę C oraz karoteny i związki flawonowe. Używane są do celów leczniczych oraz jako surowiec winiarski. Jarząb pospolity ma owoce zwane jarzębiną zawierające cukry, znaczne ilości kwasów, składniki mineralne i pektyny. Owo­ce mają gorzki i cierpki smak, co ogranicza ich zastosowania prze­twórcze. Używane są w przemyśle alkoholowym i lecznictwie. Tarnina są to owoce tzw. tarki lub ciarki. Mają kształt ku- listych ciemnogranatowych śliwek o dużej zawartości cukrów i garbników. Stosowane są do wyrobu konfitur i dżemów, do pro- dukcji win i wódek gatunkowych. . ( Owoce rokitnika zwyczajnego zawierają dużo kwa­sów, związki azotowe, karoteny i flawony, tłuszcze i znaczne ilości witaminy C. Stosowane są do wyrobu soków, galaretek i mar­molad., Zawartość witamin w owocach leśnych przedstawiono w tab. 22. Do owoców jagodowych południowych należą: pomarańcze, cy­tryny, mandarynki, grejpfruty, banany, daktyle itp. Owoc pomarańczy jest jagodą o zewnętrznej skórzastej owocni zawierającej olejki eteryczne. Miąższ soczysty zawiera wi­taminy C i B. Owoce spożywane są na surowo oraz są surowcem do różnych przetworów. Szlachetniejsze odmiany prawie nie za­wierają pestek. W handlu występują owoce importowane z Włoch, ZSRR (Krym) i Hiszpanii głównie w okresie grudzień — maj. W warunkach chłodniczych pomarańcze mogą być przechowywa­ne do 2 miesięcy. Owoc cytryny jest wielokomorową jagodą, której zewnę­trzna skórzasta owocnia koloru jasnożółtego zawiera silne olejki eteryczne. Soczysty miąższ zawiera witaminy A, B, C oraz kwas cytrynowy. Owoce są zbierane 2-^-3 razy w roku. Kształt owocu jajowaty o długości do 8 cm. Miąższ soczysty o cierpko-kwaśnym smaku podzielony, jest na cząstki, zawierające twarde pestki na­sienne. Cytryny importowane są w stanie niedojrzałym, a dojrzałość spożywczą osiągają podczas transportu i przechowywania. Owoce sprzedawane nie powinny zawierać żadnych plam, nierówności i uszkodzeń skórki. Importowane są głównie z Włoch i Hiszpanii w okresie grudzień — wrzesień. Owoce mandarynki są kulistymi jagodami, nieco spła­szczonymi, o bardzo delikatnym smaku i zapachu. Skórka owocu łatwo oddziela się 'od miąższu, który rozpada się na segmenty. Owoce mandarynki zawierają witaminę B! i C. Używane są do spo­życia na surowo i na przetwory, a importowane z Włoch i ZSRR. Owoce grejpfruta są dużą kulistą jagodą o średnicy do 15 cm, koloru jasnocytrynowego, z bardzo soczystym miąższem, o gorzkawym smaku. Owoce zawierają witaminę B, i C oraz gorz­kie substancje pobudzające apetyt. Używane są do wyrobu soku, wyciśnięty miąższ służy jako pasza. Owoc banana jest jagodą kształtu trój- lub czworogrania­stego lekko zakrzywionego, o owocni grubej, skórzastej. Dojrzałe owoce zawierają skłodki miąższ (do 20% cukrów). Owoce banana są smaczne, odżywcze, łatwo strawne. W stanie niedojrzałym mają barwę zieloną, niezupełnie dojrzałe — zielonożółtą, dojrzałe — żółtą. Plamy ciemne na skórce oznaczają psucie się miąższu. Trans­portowane są w stanie niedojrzałym (zielone), dojrzewają w doj-rzewalniach portowych. Owoc dojrzały powinien być natychmiast oddany do konsumpcji. Importowane są głównie z Kuby i Ame­ryki Pd. w okresie maj — wrzesień. Daktyle — to jagody palmy daktylowej. Kolor mają żółto-brązowy, miąższ mięsistomazisty o miodowym smaku — w handlu przeważnie suszone lub prasowane. Zawierają duży procent cu­krów (54—76%). Granaty — to okrągłe owoce drzew podzwrotnikowych o mocnej skórce i soczystym miąższu z licznymi nasionami. Kawony albo arbuzy są jagodą rośliny dyniowatej 0 grubej,