PRODUKCJA SZKŁA I WYROBÓW ZE SZKŁA Surowcem do produkcji szkła są: piasek zawierający, duże ilości . krzemionki, kwarc oraz soda kalcynowana lub potaż, siarczan so­dowy, tlenki wapnia, magnezu, cynku, ołowiu i węglan wapniowy. Sproszkowane surowce wymieszane w odpowiedniej proporcji stapia się w piecach wannowych lub donicowych. Tempera­tura w piecach wynosi od 1200 do 1450°C. Na stopioną masę szkla­ną działa się siarczanem sodowym w celu polepszenia klarowności szkła. Do płynnej masy szklanej dodaje się środki odbarwiające, bar­wiące lub mącące. Jako odbarwiacze stosowane są kobalt, ołów lub nikiel, barwnikami są tlenki metali. Zmącenie szkła dają związki fluoru. Różne proporcje podstawowych składników dają w efekcie różne gatunki szkła. Wyróżniamy szkło kwarcowe odporne na wysokie temperatury, szkło sodowe o kolorze zielonkawym, szkło potasowe o znacznym połysku i bezbarwne, szkło borowe twarde, bezbarwne, odporne na zmiany temperatur, szkło ołowio­we o pięknym połysku i doskonale odbarwione. Szkło piankowe otrzymuje się ze sproszkowanej masy szklanej i środków pianotwórczych. W temperaturze 600°C sproszkowane szkło mięknie i otacza się środkami pianotwórczymi, w wyższej temperaturze powstają pęcherzyki gazów ze środków pianotwór­czych powodując porowatość szkła. Następną czynnością w produkcji szkła jest formowanie z płynnej masy szklanej gotowych wyrobów. Wyroby formujemy przez wydmuchiwanie, prasowanie, ciągnienie i walcowanie. Wydmuchiwania szkła dokonuje się ustami przy użyciu rurki metalowej, zwanej nabierakiem lub używając automatów. Nabrana na koniec rurki masa szklana umieszczana jest w formie. Wdmu­chiwane przez rurkę powietrze rozdmuchuje masę szklaną, która stygnąc przyjmuje kształty nadane jej przez formę. Automaty wy­dmuchują szkło bez nabieraka. Metodą dmuchania otrzymujemy np. butelki, cienkie szklanki, dzbanki. Prasowanie polega na kształtowaniu wyrobów szklanych przy użyciu pras. Metodą prasowania otrzymujemy np. kufle, spodki, pustaki. Ciągnienie ma zastosowanie w produkcji szkła okiennego. Wałki umieszczone tuż nad wanną szkła wyciągają masę szklaną ku górze i nadają jej kształt tafli. Walcowania szkła dokonuje się walcami na podłożu gładkim lub wzorzystym. W ten sposób produkowane jest szkło zbrojone, wzorzyste do drzwi i okien oraz szkło lustrzane. Po uformowaniu wyroby ze szkła poddawane są zabiegowi o d-Prężania. W specjalnych komorach stygną one stopniowo od temperatury 500°C do temperatury pokojowej. Ostatnią czynnością w produkcji wyrobów ze szkła jest szli-1 f o w a n i e lub obtapianie brzegów, wyrównywanie brzegów i wy­gładzanie spodów oraz zdobienie. Zdobienie szkła obejmuje następujące czynności: barwienie płynnego szkła przed uformowaniem, obciąganie szkła białego szkłem kolorowym, szlifowanie szkła szlifem matowym lub polerowanym, — iryzowanie szkła szlachetnymi opalami lub solami, głównie chlorkiem cynowym przez gazowanie na gorącym szkle, nadają­cym powierzchni szkła tęczową grę barw, malowanie sz^kła farbami lub złotem, matowanie sprężonym strumieniem piasku, nanoszenie elementów zdobniczych przy użyciu pantografu, giloszowanie szkła trawiącym kwasem fluorowodorowym, kształtowanie dekoracyjne szkła za pomocą nierówności za­wartych w formie, dających wyrobowi pożądane efekty optyczne (tzw. metodą optic), relief, czyli dekorowanie jeszcze bardzo gorącego szkła pła­skorzeźbami z kolorowych glinek. Szkło ołowiowe zdobione nosi nazwę kryształu. W Polsce do produkcji kryształu używa się szkła zawierającego 24% tlenku ołowiu. Zdobienia kryształów dokonuje się głównie przez formo­wanie i szlifowanie. Formowanie może być całkowicie ręczne, jedy­nie podstawa ukształtowana jest za pomcą podstawy formierskiej. W ten sposób formuje się np. niektóre wazony. Formowanie za po­mocą form drewnianych daje efektowne wyroby, lecz o nieco zmie­nionych i nie zawsze równych wymiarach. Formy stalowe lub chromoniklowe dają wyroby prasowane z pewnymi elementami zdobniczymi. Wyroby prasowane nie podlegające dalszej obróbce noszą nazwę prasówki, wyroby prasowane podlegające wykończe­niu nazywają się kryształami prasowanymi przeszlifowanymi. Szlify kryształów są bardzo różne — proste i złożone, stałe i ulegające zmianom, pojawiają się też coraz to nowe szlify (rys. 98). Najprostszym szlifem jest szlif karo, charakteryzujący się prostymi, przecinającymi się szlifami. Bardziej złożone są szlify rzelekowe, młynek, gwiazda, siatka, jodełka, palma, oliwa, łuski, jamki i inne. Szlify mogą być matowe i polerowane. Wyroby kryształowe klasyfikowane są na 10 klas. O klasiewyrobu decyduje fason i złożoność szlifu. Fason szklankowy np. klasyfikujemy niżej niż fason kwiatowy, a fasony z przykleja­nymi uchwytami bądź nóżkami uzyskują jeszcze wyższą klasę. O zaliczeniu Wyrobu kryształowego do określonej klasy decyduje grupa rzeczoznawców.