Tkaniną nazywamy wyrób włókienniczy utworzony z dwóch systemów nitek: osnowy i wątku. Osnową nazywamy przędzę biegnącą wzdłuż długości tkaniny. Wątkiem nazywamy przę­dzę biegnącą prostopadle do osnowy, czyli wszerz tkaniny. W procesie tkania nitki osnowy i wątku przeplatają się wzajemnie two­rząc tkaninę. Sposób przeplatania się tych dwóch nitek nazywamy splotem tkackim. Sploty tkackie dzieli się na podstawowe, pochodne, złożone i żakar­dowe. Do splotów podstawo­wych należą: splot prosty, skośny i atłasowy (rys. 109). Splot prosty, zwany płóciennym, powstaje z osnowy i wątku o jednako- wym teksie i jednakowej liczbie skrę- tów. Tkanina lniana i bawełniana wy- konana w tym splocie nosi nazwę płót- na, wełniana z przędzy zgrzebnej — sukna, jedwabna — tafty. Tkanina o splocie prostym jest gładka, dwustron- C) nie jednakowa, mocna. Sploty skośne dają tkaniny o skoś­nych rządkach, o różnych stronach. Na stronie wierzchniej, prawej, mogą prze­ważać albo nitki osnowy, albo nitki wątku. Najczęściej sploty skośne spo­tykamy w tkaninach ubraniowych. Sploty atłasowe charakteryzują się tkackie regularnymi rzadkimi krzyżowaniami podstawowe: a) prosty, b) wątku z osnową. Uzyskuje się dzięki skośny, c) atłasowy temu gładką { błyszczącą p0Wierzchnię tkaniny. Strona odwrotna tkaniny jest matowa, szorstka. Tkaniny atłasowe są słabe, w większości uży­wane są na podszewki, fartuchy. Do splotów pochodnych należą: rypsowy, skośny wie-lorządkowy, zygzakowaty, atłasowy cieniowany, geometryczny, prążkowany, wątkowy, gazejski — stosowany przy produkcji fira­nek i inne. Splotami złożonymi nazywamy sploty dające tkaniny podwójne, piki plisowe, frędzelki, pluszowe, welurowe i gazowe. Sploty żakardowe są to kombinacje omówionych już splotów, dające efektowne wzory, najczęściej jednobarwne. Określanie splotów tkackich. Rodzaj splotów tkackich w tkaninie usta­la się w następujący sposób: wycina się próbkę o wymiarach 5X5 cm i umieszcza na podkładce prawą stroną do góry, tak aby nitki wątku bie­gły równolegle do krawędzi stołu. Z dolnej i lewej krawędzi wysnuwa się nitki na szerokość 1 cm, aby można-było następnie igłą rozluźnić splot przesuwając nitki osnowy w lewo, wątku w dół. Rozluźniony splot jest ła­twiejszy do odróżnienia. Z rodzajem splotów łączy się gęstość tkaniny, tzn. gę­stość osnowy i wątku w tkaninie. Najczęściej gęstość osnowy jest większa niż gęstość wątku. Gęstością osnowy nazywamy liczbę nitek osnowy przypadającą na 10 cm tkaniny i zapisujemy np. 320 nitek/10 cm. Badanie gęstości tkanin przeprowadza się za pomocą lupy tkackiej. Liczbę nitek osnowy oblicza się w trzech dowolnych miejscach tkaniny, wątku zaś — w czterech miejscach wzdłuż osnowy. Za liczbę nitek na 10 cm tkaniny przyjmuje się średnią arytmetyczną dokonanych pomiarów oddzielnie dla wątku i oddzielnie dla osnowy. Jeżeli np. liczba nitek osnowy z 3 pomiarów wynosiła 20, 18, 19, wątku zaś z 4 pomiarów — 26, 25, 25, 27, gęstość tkaniny wynosi: o = 18, w = 25. Z gęstością tkaniny wiąże się jej ciężar i grubość. Ciężar tkaniny wyraża się jako ciężar jednego metra kwadratowego tkaniny. Grubość tkaniny określa się w mikrometrach. Tkanina, która opuszcza krosno, poddawana jest procesowi wykończenia. W skład tego procesu wchodzi bielenie, bar­wienie, drukowanie, malowanie, dekatyzowanie, apreturowanie, impregnacja, folowanie, drapanie, czesanie, opalanie, prasowanie, oznakowanie, zwijanie i plombowanie. Tkaniny bieli się najczęściej związkami chlorowymi. Do bar-wienia używane są barwniki syntetyczne i mineralne. O rodzaju użytego barwnika decyduje rodzaj włókna i przeznaczenie tkaniny. Drukowanie tkanin jest najtańszym sposobem zdobienia jedno­stronnego tkanin za pomocą szablonów, matryc i wałków. Ręczne malowanie tkanin stosuje się niemal wyłącznie do tkanin jedwab­nych. Celem dekatyzacji jest osiągnięcie maksymalnego skurcze­nia się tkaniny przez działanie na nią gorącą parą wodną. Apretu­rowanie — to nasycenie tkaniny substancjami nadającymi jej sztywność i połysk. Impregnacją nazywamy nasycenie tkaniny substancjami nie przepuszczającymi wody lub chroniącymi przed działaniem szkodników, np. molami. Falowanie polega na spilśnia-niu powierzchni niektórych tkanin wełnianych dla uzyskania większej gęstości. Celem drapania tkaniny jest uzyskanie powierz­chni włochatej, celem czesania jest jednokierunkowe ułożenie wło­sa. Strzyżenie i opalanie stosuje się wtedy, gdy chcemy uzyskać bardzo gładkie powierzchnie tkanin. Badanie odporności barwnika tkanin na pranie przeprowadza się w cza­sie prania mechanicznego w kąpieli w 60 i 95°C i w czasie prania ręcznego w temperaturze 40°C. Kąpiel składa się z 5 g mydła sodowego i 2 g węgla­nu sodu w 1 dm8 wody. Próbkę o ciężarze 2 g pierze się przez 30 minut. W praniu ręcznym próbkę wyciska się co 2 minuty nie wyjmując jej z ką­pieli. Po praniu próbkę płucze się przez 10 minut w bieżącej wodzie, a na­stępnie suszy. Po wysuszeniu porównuje się barwę próbki z barwą tka­niny, z której próbka została wycięta. Jeśli do kąpieli została włożona rów­nocześnie próbka biała, sprawdza się stopień zabrudzenia tkaniny białej przez porównanie jej z tkaniną taką samą nie praną. Barwnik odporny na pranie nie zmienia zabarwienia tkaniny, ani też nie brudzi tkaniny bia­łej. Ocenę przeprowadza się przy świetle dziennym w miejscu nie nasło­necznionym. Stopień zmiany barwy próbki ustala się przez porównanie kontrastu barwy próbki i tkaniny nie pranej z kontrastem tzw. szarej skali do oce­ny zmiany barwy. Szara skala składa się z 5 par pól barwy szarej, przy czym jedno pole w każdej parze ma szarość niezmienną, pozostałe tworzą skalę szarości od 5 do 1. Pole 5 ma szarość równą polom o szarości niezmiennej, stąd przy tym polu nie zaobserwujemy żadnego kontrastu, co oznacza się: kontrast = 5°. Pole 1 wykazuje największą różnicę kontrastu z polem niezmiennym, stąd największy kontrast oznacza się: kontrast = 1°, następnie 2°, 3°, 4° i równy zeru 5°. Oznaczenie odporności wybarwienia tkaniny na światło przeprowadza się przez poddanie próbki tkaniny działaniu światła słonecznego. Próbkę o wymiarach 1X6 cm przykrywa się folią metalową, zakrywając 1/3 .jej ' powierzchni i umieszcza się w szklanej gablocie. W tejże gablocie umieszcza się 8 wzorców z tkaniny wełnianej barwionej na niebiesko, o różnej znanej odporności na światło, tworzących wzrastającą skalę odporności od 1 do 8. Gablota powinna być skierowana *do światła słonecznego i nachylona pod kątem 45° do podstawy. Naświetlenie trwa od chwili, gdy kontrast między częścią naświetloną próbki a nie naświetloną odpowiada kontrastowi 3° szarej skali, lub gdy barwiony na niebiesko wzorzec 7 wypłowieje do kon­trastu 4° stopni szarej skali. Stopień odporności na światło danej próbki wyznacza numer tego wzorca niebieskiego, który wykazuje taki sam kon­trast, co badana próbka. Jeżeli np. w chwili przerywania naświetlania próbka wykazuje kontrast taki sam, jak próba niebieska nr 6, wówczas stopień odporności tkaniny na światło wynosi 6.