Jakość towaru określiliśmy jako zespół właściwości, które de­cydują o mniejszej lub większej użyteczności towaru. Właściwo­ści, które przyczyniają się do zwiększenia użyteczności towaru, które warunkują tę użyteczność, nazywamy cechami dodatnimi, zaletami. Brak tych właściwości ogranicza użyteczność towaru lub też czyni produkt nieużytecznym. Powiadamy wówczas, że towar posiada wady. Wady towarów mogą wynikać ze złej jakości surowca, mogą powstawać w toku procesu technologicznego, w procesie wykoń­czania produktu, w czasie transportu lub w czasie magazynowania towarów. Wady skóry np. mogą wynikać ze złej jakości skóry su­rowej. Skóra surowa może być dziurawa, skaleczona, różnej gru­bości itp. Wad tych nie da się często usunąć w toku procesu tech­nologicznego ani w czasie wykończania. Pozostaną one w produk­cie gotowym, obniżą jego wartość użytkową. Dobry surowiec może w toku procesu technologicz­nego ulec zniszczeniu lub uszkodzeniu. Nawet najlepsza tkanina nie wpłynie na poprawę jakości odzieży źle skrojonej i źle uszytej. Wady procesu produkcyjnego okażą się decydujące w ustalaniu stopnia wartości użytkowej wyrobu. Zła jakość farb, niestaranność malowania, niemodne wzory ob­niżają wartość użytkową nawet najstaranniej uformowanej i wy­palonej porcelany. Wady wykończenia mogą niekiedy w ogóle uniemożliwić użytkowanie towaru. W czasie transportu mogą również powstać wady, np. zdeformowanie wyrobu, okaleczenie, odrapanie. W czasie przechowywania towarów mogą powstać wady, np. plamy, może zwiększyć się kwasowość produktu, mogą następować procesy starzenia się i rozkładu. Ze względu na wpływ wad na użyteczność towa-r u dzielimy je na wady zasadnicze i niezasadnicze. Wadami zasadniczymi nazywamy wady, które uniemożliwiają użycie danego wyrobu zgodnie z przeznaczeniem, np. w tkaninach dziury, gniazda, niedobicia, w porcelanie — pęknięcia, rażące krzy­wizny, w pieczywie — pleśń, w jajach — nieprzyjemny zapach itp. Wadami nie zasadniczymi nazywamy te wady, które ogranicza­ją wartość użytkową towarów. Do wad niezasadniczych zaliczamy w tkaninach smugi, małe plamki, w porcelanie — rysy, mało wi­doczne krzywizny, w pieczywie — pęcherze pod skórką, niepra­widłowy kształt, w jajach — niewielkie zabrudzenia, zerwane wią­zadła itp. Ze względu na sposób występowania wad dzielimy je na jawne i ukryte. Do wad jawnych zaliczamy wszystkie wady, które możemy stwierdzić zmysłami wzroku, słuchu, dotyku, smaku i powonienia bez dokładniejszych badań towaru. Do wad jawnych zaliczymy np. zielonkawy kolor wędlin, skorodowane wyroby metalowe, różne wielkości obuwia w parze. Wszystkie inne wady nazywamy wadami ukrytymi. Wadami ukrytymi są np. kości wewnątrz wędlin, wada w konstrukcji ma­szyny, która ujawnia się dopiero w toku użytkowania, żle sklejo­ne obuwie. Podział wad na jawne i ukryte ma szczególnie duże znaczenie przy odbiorze jakościowym towarów. Wyróżniamy także wady starości, czyli powstałe w towarze na skutek długiego przechowywania nawet w najlepszych warunkach. Wadami starości będą np. lepkość i spękanie gumy, rozdzielenie się majonezu i musztardy. Aby zapobiec dostawaniu się na rynek towarów z wadami ja­kości i nie dopuszczać do gromadzenia się w magazynach towa­rów trudnych do zbycia, dokonujemy przy odbiorze towarów oce­ny ich jakości, co nazywamy odbiorem jakościowym. Przez odbiór jakościowy towarów rozumiemy porównanie ja­kości otrzymanej partii towarów z wymaganiami jakościowymi, a w szczególności sprawdzenie: cech jakościowych towarów i porównanie ich z postulowa­nymi cechami jakościowymi w odpowiednich dokumentach, okresu gwarancyjnego towarów i dokumentów gwarancyj­nych, zgodności oznakowania i opakowania towaru z obowiązują­cymi przepisami, — jednolitości partii towaru, atestu lub certyfikatu, jeśli dostawca miał obowiązek załą­czenia tych dokumentów, znaku KJ, znaku towarowego,'państwowych znaków jakości i znaku bezpieczeństwa. Odbioru jakościowego towarów dokonują powołani do tego celu pracownicy na podstawie dokumentu, którym jest zarządzenie przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów w sprawie ogólnych warunków umów sprzedaży i dostaw w obro­cie krajowym między jednostkami gospodarki uspołecznionej, zwa­ne w skrócie „ogólnymi warunkami umów", oraz na podstawie norm lub innych dokumentów. Z ogólnych warunków umów m.in. wynika, że dostawca zobo­wiązany jest do załączenia specyfikacji do przesyłki, jeśli zawiera ona towar niejednorodny lub w kilku opakowaniach. Dostawca po­nosi odpowiedzialność za wady towaru. Jeżeli do towaru załączony został atest stwierdzający fakt przeprowadzenia prób i badań i po­dający ich wynik lub certyfikat stwierdzający miejsce pochodzenia towaru, albo jeżeli towar zaopatrzony został w znak jakości przy­znany producentowi, odbiorca zwolniony jest z obowiązku badania towaru w czasie odbioru. W razie stwierdzenia wady towaru do­stawca obowiązany jest uznać reklamację. Gdyby dostawca nie uznał reklamacji, odbiorca może zażądać przeprowadzenia eksper­tyzy przez rzeczoznawcę, odwołać się do branżowej komisji rze­czoznawców w celu wydania przez nią orzeczenia o jakości towaru. Odbiorca, stwierdzający wady towarów, obowiązany jest sporzą­dzić protokół, podając w nim opis wad i opinię rzeczoznawcy, jeżeli był wzywany. Nie ma obowiązku sporządzania protokołu, jeśli wa­dy towaru zostały stwierdzone przez organy inspekcji handlowej. Dane szczegółowe, dotyczące odbioru jakościowego towarów różnych branż zawierają branżowe instrukcje odbioru jakości oraz normy. Od 1 VII 1975 r. obowiązują nowe przepisy, dotyczące odbioru jakościowego (PN-75/N-03021), zgodnie z którymi wprowadza się trzy rodzaje kontroli jakościowej: normalną, obostrzoną i ulgową, zależnie od tego, czy jakość dostarczanych towarów utrzymuje się na stałym poziomie, czy ulega wahaniom. Kontrolę norma 1-n ą stosuje się do kilku pierwszych partii towaru. Jeśli dwie z ko­lejnych partii nie odpowiadają normom, przechodzi się na kon­trolę obostrzoną o większej wnikliwości badań. Jeśli ocena 10 kolejnych partii towaru nie wykazuje wad, stoso­wać należy kontrolę ulgową. Ponadto norma wprowadza określenie wadliwości krytycznej, tzn. takiej, w której jedna wa­dliwa cecha przesądzić może o dyskwalifikacji całego wyrobu. W takim wypadku odrzucić należy całą partię towaru. W razie stwierdzenia towarów wadliwych, dostawca płaci kary umowne od całej partii dostarczonego towaru nawet wówczas, gdy wymienił sztuki wadliwe. W jednostkach handlowych odbioru jakościowego towarów do­konuje służba towaroznawcza. W skład służb towaroznawczych wchodzą towaroznawcy różnych branż. W przedsiębiorstwach han­dlowych detalicznych służba towaroznawcza nie tworzy zazwyczaj oddzielnej komórki administracyjnej, lecz wchodzi w skład dzia­łów obrotu towarowego lub handlowego. W przedsiębiorstwach handlowych zarówno hurtowych, jak i w dużych detalicznych, służba towaroznawcza składa się z kilku lub kilkunastu osób. Ze­spół towaroznawców tworzy samodzielną komórkę administracyj­ną, dysponuje niezbędnym laboratorium pozwalającym na badanie jakości towarów. Niezależnie od służb towaroznawczych w przedsiębiorstwach handlowych istnieją instytucje, których celem jest świadczenie usług w zakresie odbioru jakościowego towarów, oceny jakości to­warów. Są to zakłady odbioru jakościowego towarów przy zjed­noczeniach przedsiębiorstw handlowych. Świadczą one usługi na rzecz wszystkich przedsiębiorstw handlowych na danym terenie. Zakłady odbioru jakościowego towarów dysponują wysoko kwa­lifikowaną kadrą towaroznawców różnych branż. Spory między przedsiębiorstwami handlowymi i producentami dotyczące jakości towarów rozstrzygają rzeczoznawcy lub branżo­we komisje rzeczoznawców. Rzeczoznawcy powoływani ;przez bran­żowe zjednoczenia są wyspecjalizowanymi towaroznawcami bran­żowymi.