Pojęcia takie jak towar, produkt, wyrób, artykuł są określe­niami często stosowanymi w towaroznawstwie. Określenie towar jest pojęciem ekonomicznym. W ekonomii nazwą tą określamy produkt, który producent dostarcza konsumentowi w drodze wy­miany handlowej. Jeżeli ten sam produkt nie będzie podlegał wy­mianie handlowej, lecz jest przeznaczony na potrzeby własne pro­ducenta, nie nazywamy w ekonomii tego produktu towarem, cho­ciaż ma wszystkie jego cechy. Używamy wówczas często nazw: wyrób, dobro materialne lub produkt. Z towaroznawczego punktu widzenia podział dóbr material­nych na towary, produkty, artykuły czy wyroby nie ma zasadni­czego znaczenia i określenia te traktować będziemy jako jedno­znaczne. Przedmiotem towaroznawstwa są zarówno towary, jak i produkty, które w sensie ekonomicznym towarami nie są, lecz posiadają cechy towarów. Przez klasyfikację rozumiemy podział towarów na określone grupy, uporządkowanie ich według określonego kryterium podzia­łu. Aby klasyfikacja towarów była prawidłowa, musi być doko­nana na podstawie jednej wspólnej cechy, którą da się wyodrębnić we wszystkich klasyfikowanych towarach. Jeśli chcemy np. doko­nać klasyfikacji wyrobów fajansowych, możemy posłużyć się taki­mi wspólnymi cechami wyrobów, jak surowiec lub przeznaczenie gotowego produktu. Ze względu na zastosowany surowiec, z które­go fajans wykonano, podzielimy go na wapniowy, kaolinowy i mieszany. Ze względu na przeznaczenie dzielimy wyroby fajan- Pojęcie branży będzie omawiane przy klasyfikacji towarów. sowe na stołowe i sanitarne. Błędny byłby podział wyrobów fa­jansowych na wapniowe i sanitarne, ponieważ w podziale tym nie wzięliśmy pod uwagę jednej wspólnej cechy, lecz dwie róż­ne —- pochodzenie i przeznaczenie. Podział taki prowadziłby do błędnych wniosków. W praktyce istnieje wiele kryteriów klasyfikacji towarów. Biorąc za podstawę funkcję towarów w procesie produkcji, dzielimy je na surowce (materiały), półfabrykaty (półprodukty) i wyroby gotowe. Klasyfikacja ta ma zastosowanie w przedsiębiorstwie produkcyjnym. Musimy pamiętać, że towar w jednym przedsiębiorstwie uznany za surowiec, w drugim może wystąpić jako wyrób gotowy lub półprodukt, zwany także półfa­brykatem. Ropa naftowa jest np. dla przedsiębiorstwa wydobyw­czego produktem gotowym, ale dla zakładu rafineryjnego jest już tylko surowcem. Półfabrykatem nazywamy wyrób, w którym proces technolo­giczny nie został ukończony. Półfabrykatem w zakładach prze­twórstwa mięsnego będzie rozdrobnione i peklowane mięso. Pół­produkty występują zasadniczo w ramach produkcji wydziałowej w jednym przedsiębiorstwie. W obrocie towarowym półprodukty występują rzadko. Sprzedażą np. półproduktów garmażeryjnych zajmują się sklepy spożywcze i garmażeryjne. W obrocie towarowym duże znaczenie ma klasyfikacja branżowa towarów. Branżą nazywamy część, gałąź prze­mysłu lub handlu. Wyróżniamy branżę produkcyjną i branżę handlową. Branża produkcyjna obejmuje wyroby określonej gałęzi prze­mysłu, np. hutnictwa, przemysłu włókienniczego, ceramicznego i innych. Zestaw wyrobów danej branży na podstawie jednej wspólnej cechy, najczęściej na podstawie surowca lub przeznacze­nia, nazywamy asortymentem branżowym. Branża handlowa obejmuje zbiór towarów wzajemnie się uzu­pełniających w zaspokajaniu określonych potrzeb konsumentów. Zawiera ona szerszy asortyment towarów niż branża produkcyjna i grupuje najczęściej wyroby kilku branż produkcyjnych. Branżę handlową dzielimy na trzy zespoły: zespół artykułów powszechnego codziennego użytku, zespół artykułów okresowego użytku i zespół artykułów trwałego użytku. Zespół artykułów powszechnego codziennego użytku obejmuje: branże artykułów żywnościowych, tzn. ogólnospożywczą, nabiałowo-piekarską, jajczarsko-drobiarską, mięsno-wędliniarską. garmażeryjną, warzywno-owocarską, winno-cukierniczą i alkoho­lową, branże artykułów nieżywnościowych, tzn. mydlarsko-che-miczną, perfumeryjno-drogeryjną, papierniczą, pasmanteryjno-ga-lanteryjną, bieliźniarską i produkty innych branż będące przed­miotem częstego zakupu. Zespół artykułów okresowego użytku obejmuje wyroby branży włókienniczej, niektóre artykuły gospodarstwa domowego, wyroby sportowo-turystyczne, elektrotechniczne, księgarskie i inne naby­wane przez konsumentów okresowo. Zespół artykułów trwałego użytku obejmuje takie wyroby, jak zmechanizowany sprzęt gospodarstwa domowego, pojazdy samo­chodowe, telewizory, radia, pralki, chłodziarki, sprzęt produkcyj­ny, meble i inne artykuły różnych branż o długim okresie użyt­kowania. Wyroby poszczególnych branż podlegają klasyfikacji. Klasyfi­kacja ta nie jest jednolita dla wszystkich branż. Wyroby branży włókienniczej dzielimy np. na klasy, klasy na grupy, grupy na rodzaje, rodzaje na gatunki. Produkty branży ceramicznej dzieli­my na rodzaje, rodzaje na gatunki, a gatunki na klasy. Produkty branży warzywno-owocarskiej dzielimy na gatunki, gatunki na odmiany, a odmiany na wybory. Szczegółową klasyfikację wyro­bów danej branży określa norma. Ze względu na charakter zakładów produkcyj­nych towary dzielimy na wyroby przemysłu kluczowego, prze-mysłu terenowego, przemysłu spółdzielczego. Biorąc za kryterium podziału towarów miejsce produk-c j i, wyróżniamy artykuły krajowe i zagraniczne, zwane także importowanymi. Pochodzenie towarów w obrocie międzynarodowym odgrywa poważną rolę i w stosunku do wielu produktó jemy podział ze względu na ich pochodzenie. Na przyj nę, niezależnie od innych podziałów, dzielimy na rat ską, amerykańską i inne. To samo dotyczy takich kauczuk, ropa naftowa, pomarańcze, cytryny, kawa, herbata, tytoń i wiele innych. Warunki, w jakich przebiega produkcja tych towa­rów, mają duży wpływ na ich jakość, dlatego uważamy za celowe podanie miejsca ich pochodzenia. Na przykład ta sama odmiana bawełny uprawiana w Egipcie jest w handlu międzynarodowym wyżej ceniona niż uprawiana w Stanach Zjednoczonych. Poma­rańcze Messyńskie z Sycylii zyskują na rynkach światowych wyż­szą cenę, niż np. pomarańcze „Waszyngton" uprawiane zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w Związku Radzieckim. Ze względu na udział człowieka w procesie wy­twarzania dóbr materialnych dzielimy je na: kopaliny, czyli towary, które powstały w skorupie ziemskiej bez udziału człowieka — należą do nich rudy metali, węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny; towary, w których produkcji człowiek wykorzystuje zwie­rzęta i rośliny, świadomie oddziałując na ich wzrost, uszlachetnia je — należą do nich produkty zwierzęce, płody rolne, dziczyzna, ryby; —r towary, w których wytwarzaniu udział człowieka jest decy­dujący, tzn. produkty otrzymywane z surowców występujących w naturze lub artykuły nie mające odpowiednika w przyrodzie i wyprodukowane z surowców syntetycznych — jedwab sztuczny otrzymany z celulozy i stylon, czyli produkt syntetyczny, szkło otrzymane z surowców występujących w naturze i tworzywo akry­lowe, zwane także szkłem sztucznym itp. Za kryterium podziału przyjmujemy także procesy za­chodzące w towarach. W produktach pochodzenia roślin­nego i zwierzęcego zachodzą procesy zarówno biologiczne, jak i chemiczne oraz fizyczne. W produktach pochodzenia nieorganicz­nego zachodzą wyłącznie procesy chemiczne i fizyczne. Jednym z procesów biologicznych jest oddychanie. Proces ten zachodzi nie tylko w takich towarach, jak drób czy żywe ryby, ale także w ziarnach zbóż, w owocach, w mięsie i w innych produ­ktach organicznych. W produktach pochodzenia nieorganicznego, np. w metalach, mogą zachodzić takie procesy, jak utlenianie, zmiana barwy, utra­ta połysku, zmiana objętości, a więc tylko procesy chemiczne i fi­zyczne. Znajomość procesów zachodzących w produktach ma istotne znaczenie przy ich przechowywaniu, opakowaniu i transporcie. Różnorodne kryteria klasyfikacji towarów utrudniają często współpracę pomiędzy dostawcami a odbiorcami towarów, uniemo­żliwiają stosowanie skróconych nomenklatur w planowaniu i spra­wozdawczości oraz uniemożliwiają niekiedy porównania w skali międzynarodowej. W celu uniknięcia tych trudności Główny Urząd Statystyczny opracował ujednolicony podział wyrobów według ga­łęzi i branż, zwany Systematycznym Wykazem Wyrobów (SWW), który na podstawie zarządzenia nr 32 Prezesa Rady Ministrów obowiązuje od dnia 1 11971 r. w zakresie produkcji materiałów i towarów oraz w zakresie sprawozdawczości i badań statystycz­nych. Systematyczny Wykaz Wyrobów jest także podstawą do opracowania norm klasyfikacyjnych. Systematyczny Wykaz Wyrobów stosuje dziesiętną klasyfika­cję wyrobów i dzieli je na działy, grupy gałęzi, gałęzie, branże i podbranże (tab. 1). Działy, Grupy gałęzi, Gałęzie, Branże, Podbranże Dział: Wyroby przemysłowe Grupa gałęzi I: Paliwa i energia Gałąź: Węgiel i brykiety Branża: Węgiel kamienny Podbranża: Węgiel energetyczny Węgiel gazowy itd Grupa gałęzi VII: Wyroby przemysłu lekkiego Gałąź: Wyroby przemysłu włókienniczego Branża: Wyroby przemysłu bawełnianego Podbranża: Surowce-bawełna Niedoprzęd bawełny Przędza bawełniana czesankowa itd. Grupa gałęzi VIII: Wyroby przemysłu spożywczego Gałąź: Wyroby przemysłu spożywczego — część I Branża: Produkty przemysłu mięsnego — część II Podbranża: Produkty uboju wliczane do wydajności poubo­jowej Podroby i tłuszcze nie wliczane do wydajności poubojowej Mięsa surowe. Oprócz Systematycznego Wykazu Wyrobów, został opracowa­ny przez zjednoczenia gospodarcze i inne jednostki branżowe Sy­stematyczny Wykaz Asortymentowy (SWA). Systematyczny Wy­kaz Asortymentowy jest uzupełnieniem SWW i zawiera wykaz wyrobów wchodzących w skład określonej podbranży.