Fajans produkuje się z glin plastycznych zwanych fajansami, z dodatkiem kr: dy, piasku kwarcowego, .skalenia oraz niekiedy kaolinu. Wyróżniamy fajans wapniowy, kaolinowy i mieszany. Fa­jans wapniowy zawiera: glin plastycznych 64%, kredy 12%, piasku kwarcowego 26%. Fajans kaolinowy i mieszany zawierają mniej glin plastycznych, natomiast zawartość kaolinu dochodzi do 25%. Z fajansu kaolinowego, zwanego twardym, otrzy­mujemy wyroby sanitarne. Fajansową masę formierską przygotowuje się tak, jak masy porcelanową i porcelitową. Wyroby fajansowe formowane są dziś w większości za pomocą pras, a tylko nieliczne formowane są ręcznie. Uformowane wyroby suszy się, a następnie wypala w tempera­turze ok. 1200°C. Proces wypalania trwa w zależności od wymia­rów wyrobów od 40 do 100 godzin. Po -Wypaleniu następuje zdo­bienie i szkliwienie wyrobów. Szkliwo składa się z tych samych składników, co szkliwo używane w produkcji porcelany. Zdobione i szkliwione wyroby fajansowe wypalamy powtórnie w temperatu­rze ok. 1100°C. Fajans stołowy oraz galanteria fajansowa zdobiona jest pod-szkliwnie. Zdobienie wykonuje się metodą ręczną, używając sza­blonów, metodą natryskową, stemplami, kolorowym szkliwem, emalią lub metodą angobowania, czyli pokrywania fajansu kolo­rowymi glinkami, i metodą grawerowania (rys. 102). Wyroby fajansowe sanitarne po wysuszeniu szkliwimy i wypa­lamy tylko jeden raz w temperaturze ok. 1200°C. Wyroby fajansowe dzielimy na trzy gatunki. Do gatunku pierwszego zaliczamy wyroby prawidłowo ukształtowane, bez rys i pęknięć, o jednolitej barwie czerepu i gładkim szkliwie. W ga­tunku drugim dopuszczalne są mało widoczne wady. W gatunku trzecim niedopuszczalne są pęknięcia. Zdobi się wszystkie trzy gatunki fajansu. Każdy gatunek dzielimy na 12 klas, najwyższą jest klasa 12, tj. taka, w której wyroby w gatunku pierwszym uzyskały co naj­mniej 56 punktów w ocenie punktowej zdobienia. Fajans różni się znacznie swoimi właściwościami od porcelany i porcelitu. Jest znacznie lżejszy od porcelany, zupełnie nie przeświecający, ma dużą porowatość i nasiąkliwość, dlatego wyroby fajansowe muszą być znacznie grubsze niż porcelanowe. W przeciwieństwie do porcelany fajans ma głuchy niemetaliczny dźwięk. Trudno jest otrzymać szkliwo, które miałoby ten sam współczynnik rozszerzalności jak glinki fajansowe. Dlatego często spotykamy się ze zjawiskiem pękania szkliwa na wyrobach fajan­sowych, zwłaszcza na dnie naczyń, gdzie tworzy się charakterysty­czna siatka spękań. Wyroby fajansowe mają liczne zastosowanie ze względu na swą taniość. Szczególnie dużo produkuje się z fajansu talerzy głę­bokich, płytkich i deserowych, kubków oraz urządzeń sanitarnych. Dokonując odbioru jakościowego wyrobów fajanso­wych sprawdzamy: prawidłowość opakowania, oznakowanie i klasyfikację wyrobów, czy nie ma pęknięć i rys, prawidłowość kształtów, barwę, równość i dokładność szkliwienia, staranność wykonywania dekoracji. Wyroby fajansowe obłożone woliną pakuje się w skrzynie. Skrzynie znakuje się naklejkami ostrzegawczymi z rysunkiem kie­liszka lub z napisem „Ostrożnie szkło". Rozpoznawanie porcelany, porcelitu i fajansu przeprowadza się na pod­stawie barwy, dźwięku, przeświecalności, twardości, nasiąkliwości i zdo­bienia. Barwa porcelany białej ma odcień niebieskawy, porcelitu — kremo­wy, fajansu zaś — żółty. Dźwięk sprawdzamy w ten sposób, że badany przedmiot umieszczamy na stole i uderzamy w jego krawędź twardym dre­wnianym prętem. Dźwięk porcelany jest długi i czysty metaliczny, dźwięk porcelitu jest czysty, lecz krótki, dźwięk fajansu jest głuchy. - Przeświecalność badamy oglądając przedmiot pod światło. Cień poruszanego po drugiej stronie przedmiotu widoczny będzie przez porcelanę o grubości do trzech miliriTetrów, porcelit i fajans nie przeświecają. Twardość sprawdzamy na przełomie wyrobów za pomocą stalowe­go rylca. Porcelana nie daje się zarysować, porcelit zarysowuje się z tru­dem, natomiast fajans zarysowuje się łatwo. Nasiąkliwość przełomu porcelany równa się zeru, przełom porcelitu chłonie wodę powoli, fajans nasiąka wodą dość szybko. Obserwu­jemy przy tym zabarwienia przełomów — przełom porcelany jest szklisty, porcelitu i fajansu — matowy. Porcelana i porcelit zdobione są z reguły naszkliwnie, fajans zaś pod-szkliwnie. Naszkliwność lub p o d s z k 1 i wYi oś ć zdobienia rozpozna­jemy za pomocą dotyku, światła i ołówka. Powierzchnia chropowata w miej­scu zdobienia świadczy o zdobieniu naszkliwnym, gładka o zdobieniu pod-szkliwnym. O malowaniu podszkliwnym świadczy lśniąca powierzchnia ele­mentu dekoracyjnego. Jeżeli przez dekorację uda się nakreślić miękkim ołówkiem grafitowym linię, jest to dowód, że malowanie jest naszkliwńe. Trwałość dekoracji sprawdzamy przez zanurzenie badanego przedmiotu w 3% roztworze wodnego Na^COj w 60° C. Obserwacji dokonu­jemy po 5 i 30 minutach. Dekorację uznamy za trwałą, jeśli nie zaobserwu­jemy żadnych zmian odcieni barwy i zmatowienia.