NACZYNIA ŻELIWNE
Naczynia odlewane z żeliwa są jednymi z najdawniej znanych naczyń metalowych i do niedawna były powszechnie używane. Dziś naczynia żeliwne używane są przeważnie w gospodarstwach wiejskich i w zakładach żywienia zbiorowego (rys. 67).
Naczynia żeliwne odlewa się z żeliwa modyfikowanego w specjalnie do tego celu przygotowanych formach. Po wyjęciu naczynia z formy oczyszcza się jego powierzchnię z resztek masy formierskiej, odcina zbędne odlewy, szlifuje brzegi i ślady spojenia formy, czyli spoiny, oraz wygładza wnętrze. Ostatnią czynnością jest lakierowanie powierzchni zewnętrznej.
Używane są także n a-czynia żeliwne z emaliowaną powierzchnią wewnętrzną.
Emalia swoimi właś-
ciwościami przypomina
szkło. Otrzymuje się ją
przez stopienie krzemion-
ki (SiOo), tlenku glinu
(A1203), tlenku boru
(B203), tlenku sodu
(NazO), kriolitu (Na3AlF6),
fluorytu (CaF2), tlenku cy-
ny (SnOz), tlenku cynku
trj r^s , Rys. 67. Maszynka do mięsa wykonana z
(ZnO), tlenku magnezu żeliwa
(MgO), tlenku baru (BaO) i tlenków innych metali. Emalia nie powinna zawierać tlenku ołowiu (PbO) ze względu na jego szkodliwość dla zdrowia.
Podstawową właściwością emalii powinna być dobra przyczepność i trwałość.
Naczynia pokrywa się emalią przez zanurzenie lub przez malowanie natryskiem roztworem emaliowym, a następnie wypala się w temperaturze 800-4-900°C. W czasie wypalania stopione składniki emalii tworzą twardą, lśniącą powłokę.
Emalia jest odporna w dużym stopniu na działanie kwasów, zasad, soli, na zmiany temperatury. Chroni całkowicie metal przed korozją. Nie jest jednak odporna na uderzenie, łatwo pęka, odpry-skuje.
Asortyment naczyń żeliwnych obejmuje kotły, garnki, tygle, brytfanny i inne.
Kotły i tygle mają zastosowanie niemal wyłącznie w zakładach gastronomicznych i w przemyśle spożywczym.
Garnki produkowane są w różnych typach i rozmiarach. Obecnie w Polsce używane są dwa typy garnków żeliwnych — prosty i wypukły.
Brytfanny są to podłużne płytkie naczynia z wypukłym żeliwnym przykryciem z uchwytami, wewnątrz emaliowane.
Naczynia żeliwne są odporne na działanie wysokich temperatur i na korozję. Wadą naczyń żeliwnych jest ich kruchość oraz duży ciężar.
Odbiór jakościowy naczyń żeliwnych polega na sprawdzeniu:
krzywizn, pęknięć i nierówności naczynia,
pęknięć, rysów, zgrubień, pęcherzy, łysin i plam emalii,
— odporności na zmiany temperatury (ogrzewamy naczynia do temperatury 300°C i gwałtownie studzimy wodą),
— prawidłowości opakowania (PN-64/II-77100).
Naczynia żeliwne występują na rynku w dwu gatunkach I i II. W gatunku I niedopuszczalne są jakiekolwiek wady poza nielicznymi ciemnymi punktami na emalii. W gatunku II dopuszczalne są niewielkie krzywizny naczynia, plamy i pęknięcia emalii, nie sięgające jednak do żeliwa.
Naczynia żeliwne transportujemy opakowane w wolinę i skrzynie. Przechowujemy w miejscach suchych i układamy tak, żeby nie obijać emalii i nie zdrapywać lakieru.